Auschwitz en de geboorte van Israel
IMO Blog, 06.05.2008
Op 30 april en 1 mei werd in Israël de Holocaust herdacht. Naast herdenkingen in Israël, gaan jaarlijks ook groepen scholieren en soldaten naar Auschwitz, om daar indringender de onbeschrijfbare ramp die de Joden overkwam te ervaren. Tegenwoordig staan velen hier al klaar met veroordelende woorden over hoe Israël de Holocaust misbruikt om niet alleen haar bestaan, maar ook al haar wreedheden jegens de Palestijnen te rechtvaardigen. Het is in de media een dankbaar thema omdat het zoveel emoties oproept, omdat het zo gevoelig ligt en omdat wij zelf ook nog steeds met ons verleden worstelen.
Vrijdag keek ik naar de film 'De Pianist', die gaat over een Jood uit het getto van Warschau, over de opstand en het platbombarderen van het getto, en vooral over de vlucht van Władysław Szpilman door de stad, eerst op verschillende onderduikadressen en later in een totaal verwoeste spookstad, waar hij uiteindelijk, een paar weken voor de bevrijding door de Russen, wordt gevonden door een goedwillende Nazi officier die hem af en toe brood brengt en hem een warme jas geeft, een jas die hem bijna het leven kost wanneer hij vervolgens door Russische soldaten voor een Duitser wordt aangezien. Szpilman rent door brandende huizen, zoekt in een verlaten en half verwoest ziekenhuis naar voedsel, springt uit ramen en overleeft dat alles op wonderbaarlijke wijze. Tegen die tijd heeft hij talloze vernederingen en afranselingen van de Duitsers doorstaan, zijn familie zien wegvoeren en de overgebleven familie vermoord zien worden tijdens de opstand in het getto.
Hoeveel ellende kan een mens verdragen? Szpilman leefde tot zijn dood in 2000 in Warschau en was een gevierd pianist. Hoezeer heeft dit verleden hem achtervolgd, hoezeer hinderde het hem in het genieten van dingen, kon hij het af en toe even vergeten? Werd hij verteerd door schuldgevoel dat hij er niet bij was tijdens de opstand, maar die gadesloeg vanuit een mooi appartement net aan de overkant van het getto? Door het feit dat mensen die hem hielpen zelf werden opgepakt? Dat hij zijn familie niet kon redden? Dat hij er nog was en al die anderen niet?
Naast deze vragen betrapte ik mijzelf ook op de gedachte: 'gelukkig hebben jullie nu een staat en kan niemand je dit meer aan doen, eindelijk zijn jullie een vrij volk, en niet meer afhankelijk c.q. de dupe van onze goodwill en nukken, van onze lafheid en onze ontsporingen'. Betrappen, want ik ben er huiverig voor de stichting van Israël te zien als reactie op de Holocaust. Alsof de Joden er zonder Holocaust geen recht op hadden gehad, alsof het land ze uit schuldgevoel is 'gegeven' zoals veelvuldig wordt beweerd, en alsof de Palestijnen nu voor onze misdaden boeten. Toch is het niet vreemd dat velen Israël als reactie op de Holocaust zien, als het antwoord van de Joden op de grootste ramp in hun geschiedenis.
Wat in de discussies hierover altijd wordt vergeten is dat het Zionisme eind 19e eeuw ontstond als politieke beweging, terwijl het nationale bewustzijn van de Joden er altijd is geweest, en zij zich zowel als natie alsook religie zagen. Het Zionisme bood een radikale oplossing voor hoe te overleven in een wereld van seculiere natiestaten die zich in de 19e eeuw begon af te tekenen, nadat de Joden uit hun getto's traden en assimilatie niet bleek te werken. Uiteraard was het antisemitisme een belangrijke drijfveer voor zowel Herzl als andere ideologen alsook voor de honderdduizenden Joden die in de jaren '20 en '30 naar Palestina emigreerden. Toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak hadden de Joden al een soort staat in wording gecreëerd, met allerhande instituties zoals scholen, gezondheidszorg, belastingen, een vakbond, een nationaal bestuur en een ondergronds leger. De Holocaust toonde op een tragische wijze de noodzaak van Joodse zelfbeschikking aan, maar ontnam de staat in wording tegelijkertijd een enorm potentieel aan nieuwe immigranten. Door de Holocaust genereerde de nieuwe staat weliswaar veel steun en sympathie, maar de dreiging van de Tweede Wereldoorlog was ook één van de redenen dat de Britten zich zo gevoelig toonden voor de Arabische protesten tegen Joodse immigratie en het Joods nationaal thuis op grond waarvan de Britten het mandaat over Palestina hadden gekregen. Als de nazi's niet aan de macht waren gekomen, had Groot-Brittannië waarschijnlijk geen White Paper uitgebracht en zich gehouden aan de voorwaarden van het mandaat. En in dat geval hadden de Joden in Palestina zich niet met geweld verzet tegen de Britse overheersing, en verder gebouwd aan hun Joods thuis zonder oorlog met de Arabieren, en dus zonder dat honderdduizenden Palestijnen vluchtten dan wel verdreven werden. Beide bevolkingsgroepen zouden zich in relatieve voorspoed hebben kunnen ontwikkelen, zoals ook nu de Arabieren enorm hadden geprofiteerd van de Britse en Zionistische ontwikkeling van het land (in tegenstelling tot wat antizionisten beweren is de Arabische bevolking er in levensstandaard tussen 1900 en 1947 gigantisch op vooruit gegaan, en is zij harder gegroeid dan ooit tevoren, zowel vanwege immigratie als een hogere levensverwachting, zie bijvoorbeeld: The impact of Zionism). Uiteindelijk zouden de Britten hun overzeese gebieden hebben opgegeven, en zou er naast de Arabische staten in het Midden-Oosten waarschijnlijk ook een Joodse staat zijn gekomen.
Het heeft een hoog 'als dan' gehalte, en andere scenario's zijn denkbaar, maar het ligt niet voor de hand ervan uit te gaan dat er zonder Holocaust geen Israël was gekomen.
Waarom roepen Israëlische soldaten die naar Auschwitz gaan zulke gemengde en soms ronduit negatieve gevoelens op? Wanneer andere volken massaslachtingen herdenken is het heel normaal dat dat met nationalisme gepaard gaat, dat men zich als martelaren ziet die door een vijandige buitenwereld werden belaagd maar gelukkig nu hun mannetje staan. Soms gaan zulke herdenkingen gepaard met een vijandige houding jegens de vroegere daders, en soms zelfs oproepen tot wraak. Denk daarbij aan de Serviërs en Kroaten, of de Armeniërs en de Turken. Holocaust herdenkingen gaan - voor zover ik weet - nooit gepaard met gevoelens van haat en vijandigheid jegens de Duitsers, en ook niet met oproepen Iran plat te gooien of de Palestijnen uit te moorden. Het 'ergste' wat ik weet is dat een Israëlisch vliegtuig een paar rondjes maakte boven Auschwitz en dat trots met vlaggen wordt gezwaaid. Ik interpreteer dit eerder als 'we zijn uit de as herrezen en laten zien dat we een waardige natie zijn die niet over zich heen laat lopen' dan als overdreven militarisme. Joden zijn er veelvuldig van beschuldigd zich als makke schapen naar de slachtbank te hebben laten leiden, mogen ze dan uiten dat ze niet van plan zijn dat nog eens te laten gebeuren? Waarom nemen we aan dat soort uitingen van Joden zo snel aanstoot? Waarschijnlijk speelt schuldgevoel daarbij een rol, maar er is nog iets.
Het Zionisme en Israël laten zien dat veel Joden liever in een eigen staat leven in een instabiele regio, een droog klimaat en temidden van vijanden dan in ons welvarende en liberale Europa. Men heeft de hoop opgegeven in Europa als minderheid een normaal en goed bestaan te hebben. Volgens het Zionisme kunnen Joden zonder een eigen staat uiteindelijk niet overleven, of is de prijs hoger dan bijna een oorlog per decennium in Israël. Voor ons, liberale weldenkende progressieve Europeanen is dat niets minder dan een afwijzing. 'Alles liever dan nog langer in Europa', lijken de Zionisten te zeggen. Vandaar de gevoelige reacties wanneer Israël vanwege toenemend antisemitisme in Europa Joden oproept naar Israël te komen. Maar deze gevoeligheden zijn er ook binnen de Joodse gemeenschap. Tussen hen die kiezen voor een bestaan in Europa of de VS en zij die naar Israël zijn geëmigreerd woeden felle debatten. Overigens geldt wat ik hierboven heb beschreven in mindere mate ook voor de VS en andere landen, maar het Zionisme is in Europa ontstaan en in Europa is het antisemitisme van oorsprong het hevigst geweest.
Het wordt tijd dat we de Joden als een normaal volk gaan beschouwen, dat nationalistisch is, dat vanzelfsprekend een eigen staat heeft waar het trots op is, dat over van alles en nog wat verdeeld is, dat tot grootse maar ook tot wrede daden in staat is en z'n eigen narratief over het verleden koestert. Pas dan hebben wij ons eigen verleden echt verwerkt en zijn ermee in het reine.
Ratna Pelle
PS: lees ook op ZioNation: Holocaust, Israel, Zionism
Geen opmerkingen:
Een reactie posten